کوتریموکسازول چیست؟
کوتریموکسازول در واقع ترکیبی از دو داروی ضد میکروب از دسته ی سولفونامید ها، به نام سولفامتوکسازول و تری متوپریم می باشد. با وجود اینکه در گذشته در موارد بسیار متنوعی از عفونت ها تجویز می شد، اما عوارض مختلف بسیاری در اثر مصرف این دارو مشاهده شده به همین دلیل آنتی بیوتیک های دیگر به مرور زمان جایگزین کوتریموکسازول در درمان عفونت های ساده تر شدند و کوتریموکسازول به عنوان انتخابی برای عفونت های جدی و در صورت لزوم،شناخته شد. این دارو خصوصاً برای عفونت های ناشی از ضعف سیستم ایمنی در افراد، مورد استفاده قرار می گیرد و با از بین بردن باکتری ها مانع از گسترش عفونت می شود و علائم ناشی از عفونت رفته رفته بهبود می یابد.
پیش از مصرف کوتریموکسازول
در صورت بارداری،اقدام به بارداری و یا شیردهی به پزشک خود اطلاع دهید.
در صورت سابقه ی مشکلات کبدی یا کلیوی، آسم، مشکلات خونی و حساسیت دارویی(خصوصاً به آنتی بیوتیک ها، داروهای ادرار آور، برخی داروهای ضد دیابت مانند گلی بنگلامید) پزشک خود را مطلع نمایید.
- در صورتی که مبتلا به بیماری فاویسم هستید، مصرف این دارو برای شما مناسب نمی باشد.
- در صورت کمبود میزان اسیدفولیک خون، پزشک خود را در جریان بگذارید.
- از آنجا که این دارو می تواند در عملکرد داروهای دیگر در بدن اختلال ایجادکند لازم است پیش از شروع مصرف لیستی از کلیه ی داروهای مصرفی خوددر اختیار پزشک یا داروسازتان قرار دهید.
نحوه ی مصرف کوتریموکسازول
- آنتی بیوتیک ها را دقیقاً مطابق دستور پزشک مصرف کنید و دوره ی درمان را حتی اگر احساس بهبودی می کنید و علائمتان برطرف شده است کامل کنید زیرا در این زمان ممکن است هنوز باکتری بصورت کامل ریشه کن نشده باشد و این کار احتمال بروز مقاومت میکروبی را افزایش می دهد.
- مقاومت میکروبی یکی از مشکلات جهانی می باشد که با سرعت زیادی رو به افزایش است ودر صورتی که مصرف بی رویه و نامناسب آنتی بیوتیک ها در دنیا ادامه یابد با مشکلات تهدید کننده ی حیات مواجه خواهیم شد.زمانی که این داروها بدون تجویزپزشک ،با مقدار نامناسب یا طول درمان نامناسب مصرف شوند،نه تنها اثرات مطلوب برای خود فرد ندارند بلکه منجر به عدم ریشه کن شدن باکتری های موجود در بدن آن فرد می شوند و علاوه بر این،باکتری هایی که در معرض دارو قرار گرفته اند اما از بین نرفته اند، نسبت به این دارو مقاومت پیدا می کنند.این مسأله منجر به ایجاد نسل جدید و مقاومی از میکروب ها می شود که دیگر به سادگی به داروهای آنتی بیوتیکی موجود ،پاسخ نمی دهند.
- از آنجا که عموماً عفونت ها مسری می باشند مصرف بی رویه ی آنتی بیوتیک ها نه تنها برای خود فرد بیمار بلکه برای سایر افراد جامعه نیز مشکل آفرین می باشد.
- مقدار مصرف این دارو با توجه به اینکه برای درمان عفونت تجویز شده است یا پیشگیری از عفونت ،متفاوت است و توسط پزشک با در نظر گرفتن کلیه ی شرایط محاسبه می شود.
- اما به طور معمول این دارو بصورت ۲ قرص در روز (هر ۱۲ ساعت ۱ عدد) جهت درمان عفونت ها تجویز می گردد.
- در صورتی که دارو برای کودک شما تجویز گردیده است، فرم مایع خوراکی ارجح می باشد که مقدار مصرف آن در هر نوبت با توجه به سن و وزن کودک توسط پزشک تعیین می گردد لذا در اندازه گیری صحیح داروی مصرفی در هر نوبت توجه بسیار نمایید.
- جهت ایجاد یک سطح پایدار از دارو در بدن خود، باید دارو را به صورت منظم و در ساعتی مشخص مصرف نمایید.
- در صورت فراموشی یک نوبت دارو بلافاصله آن را مصرف نمایید اما از دوبرابر کردن مقدار دارو در یک نوبت جدا خودداری نمایید.
- بهتر است کوتریموکسازول را همراه غذا و آب مصرف نمایید.
- لازم است در مدت درمان با این دارو، آب به مقدار کافی مصرف نمایید.
- در صورتی که چند روز پس از شروع درمان با کوتریموکسازول علائم شما کمی بهتر نشد، ضمن ادامه ی مصرف دارو به پزشک خود مراجعه نمایید زیرا در بعضی موارد باکتری عامل عفونت به دارویی که مصرف می کنید مقاوم می باشد.
- دوره ی درمانی را حتی با احساس بهبودی، کامل نمایید تا از عود مجدد عفونت جلوگیری شود و بیماری ریشه کن شود. طول دوره ی درمان توسط پزشک شما تعیین می شود با این حال عموما درمان با این دارو ۵ تا ۷ روز طول می کشد و برای عفونت های جدی تر ممکن است این مدت طولانی تر گردد.
- در برخی افراد با مصرف آنتی بیوتیک ها ضایعات قرمز همراه با خارش در دهان یا واژن ایجاد می شود در صورت بروز این علائم به پزشک خود مراجعه نمایید.
- در صورتی که قصدجراحی یا درمان دندانپزشکی دارید، درمان گر خود را از مصرف این دارو مطلع نمایید، چون این دارو اثر داروهای ضد انعقاد خوراکی و عوارض متوتروکسات را تشدید می کند، درمانگر خودرا از مصرف کوتریموکسازول آگاه نمایید.
- تداخل این دارو با داروهای کاهنده ی قند خون ممکن است منجر به بروز علائم افت قند خون شود لذا فرد دیابتی باید بیشتر نسبت به علائم آگاه باشد.
عوارض شایع کوتریموکسازول
- احساس تهوع ناشی از مصرف این دارو با مصرف وعده های غذایی سبک و پرهیز از غذاهای پرچرب و پر ادویه کمتر می شود.
- اسهال خفیف در ابتدای درمان از عوارض شایع کوتریموکسازول می باشد که خود به خود برطرف می شود .در صورت وقوع آن مایعات به مقدار کافی مصرف نمایید اما در صورت ادامه دار شدن اسهال بیشتر از ۲۴ ساعت و شدید تر شدن یا حاوی خون بودن آن به پزشک خود مراجعه کنید.
- سردرد عارضه ایست که ممکن است در اثر مصرف این دارو رخ دهد، در این موقعیت آب به مقدار کافی در روز مصرف نمایید و از داروساز خود جهت انتخاب ضد درد مناسب مشاوره بگیرید.با این حال در صورتی که سردرد شدید و طولانی شد به پزشک مراجعه نمایید .
- در صورت بروز لکه های قرمز روی پوستی در مدت درمان با این دارو فورا به پزشک مراجعه نمایید.
عوارض خاص اما مهم
- در صورتی که علائم حساسیت دارویی از جمله ضایعات قرمز و خارش دار پوستی ،تنگی نفس،ورم صورت یا لبها مصرف دارو را قطع نموده و به پزشک یا مرکز درمانی مراجعه کنید.
- این دارو می تواند عوارض نادر اما مهمی داشته باشد که علی رغم اینکه احتمال وقوع آنها کم می باشد اما پیگیری و توجه به آنها بسیار مهم می باشد.لذا در صورت داشتن علائم سرفه همراه با گلودرد، خشکی و التهاب چشم و بروز لکه های قرمز پوستی فوراًبه پزشک خود یا مرکز درمانی مراجعه کنید.
- در صورتی که ۲ تا۳ هفته پس از مصرف این دارو دچار اسهال آبکی ادامه دار شدید به پزشک خود مراجعه نمایید.
- در صورت رنگ پریدگی، تب، علائم شبیه آنفولانزا، درد یا مشکل هنگام دفع ادرار، هرگونه خونریزی غیر عادی یا کبودی روی پوست پیش از مصرف دوز بعدی دارو فورا به پزشک خود مراجعه کنید.
موارد مصرف کوتریموکسازول
این دارو به عنوان داروی انتخابی در درمان یا پیشگیری از پنومونی ناشی از پنوموسیس تیس کارنی و نیز توکسوپلاسموز، نوکاردیاز، عفونت های مجاری ادرار و تشدید حاد برونشیت مزمن مصرف می شود . همچنین، کوتریموکسازول فقط در درما عفونت گوش میانی ناشی از میکرو ارگانیسم های حساس در کودکان مصرف می شود.
مکانیسم اثر کوتریموکسازول
سولونامیدها به طور رقابتی یک آنزیم باکتریایی را که مسئول داخل کردن اسید پارامینوبنزوئیک در ساختمان اسید دی هیدروفولیک است، مهار می کنند . تری متوپریم با اتصال با آنزیم دی هیدرفولات ردوکتاز باکتری، آن را به طور قابل برگشت مهار می نماید .
فارماکوکینتیک کوتریموکسازول
سولفامتوکسازول به آهستگی و تقریباً به طور کامل از راه خوراکی جذب می شود. تری متوپریم نیز به خوبی از راه دستگاه گوارش جذب می شود. هر دو دارو به طور گسترده در بافت ها منتشر می شوند . دفع هر دو دارو عمدتاً کلیوی است . نیمه عمر سولفامتوکسازول 12-6 ساعت و نیمه عمر تری متوپریم 10- 8 ساعت است .
منع مصرف کوتریموکسازول
- مصرف این دارو در زنان باردار اکیدا ممنوع است و جزء گروه X طبقه بندی می شود. ممکن است باعث مرگ یا نقص عضو جنین گردد.
- این دارو در صورت ابتلای بیمار به نارسایی شدید کبدی یا کلیوی، سابقه حساسیت به سولفونامیدها یا تری متوپریم، اختلالات خونی، کمبود G6PD و در سالخوردگان باید با احتیاط فراوان مصرف شود.
- در طول درمان دراز مدت با کوتریموکسازول، انجام آزمون شمارش سلول های خون به طور منظم توصیه می شود.
- مصرف این دارو در نوزادان با سن کمتر 6 هفته توصیه نمی شود ( مگر در پیشگیری یا درمان پنومونی ناشی از پنوموسیس تیس ).
عوارض جانبی کوتریموکسازول
تهوع، استفراغ، بثورات جلدی ( از جمله سندرم استیونس – جانسون ، نکرولیز سمی اپیدرم و حساسیت به نور که در این موارد باید مصرف دارو را فوراً قطع کرد)، اختلالات خونی ( شامل کاهش نوتروفیل ها و پلاکت های خونی، ترومبوسیتوپنی، بندرت آگرانولوسیتوز و پورپورا که در این موارد باید مصرف دارو را فوراً قطع کرد ) و به ندرت واکنش های آلرژیک، اسهال، التهاب زبان، استوماتیت،بی اشتهایی، درد مفاصل، درد عضلات با مصرف این دارو گزارش شده اند .
تداخلات دارویی کوتریموکسازول
- در صورت مصرف همزمان کوتریموکسازول با تیوپنتال، وارفارین و داروهای ضد دیابت گروه سولفولین اوره، اثر این دارو ها افزایش می یابد . در صورت همزمان این دارو با فنی توئین، پیریمتامین و متوترکسات اثر ضد فولات این داروها افزایش می یابد . خطر بروز سمیت کلیوی ناشی از سیکلوی پورین در صورت مصرف همزمان با کوتریموکسازول افزایش می یابد. اثر این دارو توسط پتاسیم آمینوبنزوات ( PABA) کاهش می یابد.
- توصیه های دارویی کوتریموکسازول
- در طول مصرف این دارو بیمار باید مایعات به اندازه کافی دریافت کند.
- احتمال بروز واکنش های حساسیت به نور در بیماران وجود دارد. بیمار باید از قرار گرفتن در معرض نور شدید آفتاب خودداری کند.
- در صورت بروز سرگیجه باید احتیاط کرد.
- در صورت بروز اختلالات خونی یا بثورات جلدی، باید بلا فاصله مصرف دارو را قطع کرد.
دارو های هم گروه کوتریموکسازول
- تریپل سولفا
- سولفاسالازین
- سولفادیازین